एजेन्सी, ३० असोज । हिन्दुहरुको दोस्रो महान चाड तिहार नजिक आउदै छ । बत्ती, पटाका र मिठाईबाहेक दीपावलीमा जुवा खेल्ने चलन पनि छ । तर, धेरैजसोले यो सत्य हो भनेर विश्वास गर्दैनन्। तर जो ताश खेल्न मन पराउँछन्, उनीहरूले मिठाईको मिठास, पटाकाको आवाज र बत्तीको चमक देख्छन्। त्यस्ता व्यक्तिहरूमा कार्डको मद्दतले पूरै चाडपर्व हप्ता काट्ने शक्ति हुन्छ।
दिपावलीमा जुवा खेल्ने चलन कहिले र कसरी सुरु भयो थाहा छ ? के तपाईंलाई भगवान शिव र देवी पार्वती बीच खेलिएको जुवा खेलको बारेमा थाहा छ; कुनमा पार्वतीले शिवलाई पराजित गरे?
आखिर के कारण थियो कि कुनै समय देवताहरुले खेलेको यो हजारौं वर्ष पुरानो जुवा खेल अहिले मानिसका लागि नराम्रो मानिन थाल्यो । कुन भौगोलिक क्षेत्रमा के भयो भन्ने इतिहास।
‘जुवा’ मानव सभ्यताको सबैभन्दा पुरानो खेल हो भन्ने थाहा पाउँदा सायद तपाईलाई अचम्म लाग्न सक्छ । हजारौं वर्ष पहिले जब मानिसहरू चेस, लुडो, फुटबल, क्रिकेट र एग्द्यन् बारे अनभिज्ञ थिए; त्यतिबेला पनि जुवा खेलेर मन रमाउने गर्थे ।
इजिप्टको पिरामिडदेखि वेद, पुराण र महाभारतसम्म जुवा खेल्ने उल्लेख छ। यसका त्रुटिहरू बाइबल र कुरान–हदीसमा पनि गणना गरिएको छ।
मानिसले आविष्कार गरेको यो सबैभन्दा पुरानो खेल धेरै तरिकाले खेलिन्छ। गाउँमा केटाहरूले नगदको सहारामा दुई–चार दश रुपैयाँको बाजी लगाउँछन् भने लस भेगास जस्ता सहरका क्यासिनोमा ठूला–ठूलाले करोडौं रुपैयाँमा भाग्यको रुपरेखा लेख्छन् । मटका सट्टेबाजी मुम्बईमा एक चलन हो, त्यसैले बंगालीहरू लटरीको मद्दतले रातारात धनी बन्ने सपना देख्छन्। यी सबै जुवाका रूप हुन्।
यसको धेरै सरल अर्थ छ। हार वा बाजी लगाएर ताश, चतुर्भुज, चेस वा अन्य कुनै खेल खेल्नु, जनावरहरूबीच झगडा गर्नु सबैलाई जुवा भनिन्छ।
ऋग्वेदमा एक जुवा खेल्नेलाई उनकी पत्नीले त्यागिन् । ऋग्वेदलाई सबैभन्दा पुरानो ग्रन्थ मानिन्छ। यसको इतिहास करिब ५ हजार वर्ष पुरानो छ । त्यतिबेला पनि मानिसहरू जुवा खेल्थे। खाली हात पनि खेल्दैनन् ।
ऋग्वेदको दशौं मंडलका केही भजनहरूमा जुवा खेल्नेको कथा छ। उनी भन्छन्, ‘यो जुवाको लतले म गरिब भएँ, मलाई कसैले ऋण दिएनन् र मेरी सुन्दरी श्रीमतीले पनि मलाई छोडेर गइन् ।
ऋग्वेदको यो पौराणिक कथाको बीचमा आजको युगमा कुन देशमा जुवा खेल्ने सम्बन्धमा कस्तो कानुन छ । दीपावलीको रातमा भगवान शिव र पार्वतीबीच जुवा खेलिएको थियो । ऋग्वेदको केही हजार वर्षपछि लेखिएको ‘स्कन्द पुराण’ मा पनि एउटा रोचक कथा छ ।
एक पटक दीपावलीको रातमा भगवान शिव आफ्नी पत्नी देवी पार्वतीसँग जुवा खेल्दै थिए। यस खेलमा पार्वतीले शिवलाई पराजित गरिन् । माता पार्वतीले विजयले क्रोधित भएर जो कोही दिवालीको रातभर जुवा खेल्छ; त्यसलाई माता लक्ष्मीको कृपा वर्षभर रहने घोषणा गरिन् । यही कारणले गर्दा दीपावलीको भोलिपल्टलाई ‘द्युत प्रतिपदा’ अर्थात् ‘जुवा दिवस’ नाम दिइएको हो ।
